We moeten ongelukkig leren zijn!?

Boeddha op de televisie

Soms, heel soms, tijdens een nachtelijke internetwandeling, stoot je onverwachts op een pareltje. Gisteren ontdekte ik – op zoek naar wat onschuldig entertainment – plotseling een interview met Dirk De Wachter in de Kruitfabriek. Hij deed er een aantal straffe uitspraken, zoals: ‘Onze hele samenleving lijdt aan Borderline’ en ‘We moeten onze kinderen leren om een klein beetje ongelukkig te zijn’.

Controverse in prime time: I like it! 🙂 Je zou net verwachten dat een psychiater pleit om kinderen te leren om gelukkig te zijn. Maar Dr. De Wachter vindt dat we ongelukkig moeten leren zijn. In plaats van krampachtig achter geluk aan te lopen en ons lijden te verstoppen achter een masker van zorgeloosheid, moeten we ongeluk leren verdragen. Moeilijke gevoelens toelaten en er met elkaar over praten. Onze kwetsbaarheid erkennen en delen. My thoughts exactly: zie ook deze post!

In het interview zit eigenlijk genoeg materiaal voor meerdere blogposts, maar wat mij vooral raakte, was toen hij zei: “Ik ben bezorgd. Ik zie elke dag in mijn kabinet de miserie van het leven. En ik zie dat dat in onze geluksmaatschappij heel erg wordt ontkend. Dat wordt buiten de muren gehouden. Men doet alsof het allemaal fantastisch is.” Ja lap, die zat. Heel raak. De miserie van het leven wordt ontkend. We willen het liever niet zien. We willen dat het allemaal fantastisch is. Tegen beter weten in eigenlijk, want ergens weten we wel dat het allemaal toch niet zo fantastisch is.

Dit doet me denken aan wat de Boeddha indertijd al zei: lijden is deel van het leven. We kunnen er niet omheen. Lijden is onvermijdelijk: we worden geboren, worden oud en/of ziek en gaan uiteindelijk dood. Niemand komt er zonder kleerscheuren vanaf. De Boeddha noemde het ‘dukkha’, wat meestal vertaald wordt als ‘lijden’ maar eigenlijk veel ruimer gaat: het is stress, ongemak, vermoeidheid, doelloosheid, onrust, twijfels, eenzaamheid, … Alles wat onaangenaam is, zou je kunnen zeggen. Van het kleinste pijntje tot het diepste verdriet. Dukkha.

Toch kunnen we er zo moeilijk tegen, hè. We vermijden of ontkennen de downs van het leven. We willen ze niet zien, we willen ons niet slecht voelen. Hoe kunnen we dan leren om ongelukkig te zijn? Om beter om te gaan met pijn, verdriet, stress, dukkha? Daar heeft de Boeddha ook één en ander over gezegd. En door de populariteit van mindfulness leren wij dat hier nu ook.

Mindfulness to the rescue

Wie mindfulness beoefent – tot mijn grote vreugde een steeds groeiend aantal mensen – cultiveert eigenlijk twee dingen: enerzijds een grotere capaciteit voor geluk, anderzijds een grotere draagkracht voor het lijden. Je wordt dus beter in staat om de kleine dingen des levens te appreciëren, en tegelijkertijd word je meer bestand tegen de onvermijdelijke downs van het leven.

In de traditie van Thich Nhat Hanh, waar ik vooral in thuis ben, worden deze beide aspecten uitvoerig belicht. Thich Nhat Hanh (Thây voor de vrienden) heeft het voortdurend over lijden en geluk, en de relatie tussen die twee. Enerzijds cultiveren we geluk in onszelf en laten we onze zorgen los, anderzijds zoeken we toenadering tot ons lijden om het beter te begrijpen en het te kunnen transformeren.

• Gelukkig leren zijn: geluk cultiveren
  Thây zegt vaak dat het belangrijk is om de ‘conditions of happiness’ in onszelf en onze omgeving te erkennen. Als we goed opletten, zien we dat we eigenlijk al genoeg voorwaarden hebben om gelukkig te zijn. We hebben ogen die kunnen zien, kleren die ons warm houden, er is voldoende te eten, er komt zuiver water uit de kraan, … We hebben chance. Heel veel chance. Leestip: dit online boekje van Erik Van Vooren gaat hier ook over. Wat is werkelijk geluk? Hoe kan je het cultiveren? Heel helder en kernachtig verwoord, met concrete oefeningen.

• Ongelukkig leren zijn: lijden omarmen
  Al zijn we eigenlijk gelukskinderen, toch voelen we ons vaak niet zo. We voelen ons leeg, alleen, onbevredigd. Op zulke momenten kunnen we een ander aspect van mindfulness beoefenen: het durven erkennen en omarmen van lijden. Er niet van weglopen, het niet negeren, het niet onderdrukken, er niet tegen vechten, maar erkennen dat het er is. Bijvoorbeeld: ik voel me eenzaam (of verdrietig, kwaad, bang, verward, onzeker, opgefokt, uitgeblust, … vul maar aan). Als we niet weglopen van ons slecht gevoel, maar het gewoon laten zijn zoals het is, dan zorgen we echt voor onszelf en komen we thuis. We leren luisteren naar onze pijn en ontdekken wat we werkelijk nodig hebben. En dat zouden we absoluut moeten leren aan onze kinderen.

Every time you feel lost, alienated, or cut off from life, or from the world,
every time you feel despair, anger, or instability, practice going home.
Mindful breathing is the vehicle that you use to go back to your true home.
(Thich Nhat Hanh)

Halve smart

Tom Lenaerts beweerde dat hij de visie van Dirk De Wachter nogal pessimistisch vond. Ook de boeddhistische leer wordt vaak als negatief of zwaar aanzien, met haar nadruk op het lijden. Alsof het leven kommer en kwel is. Maar het goede nieuws is, dat het lijden ons net allemaal verbindt. We zijn allemaal klein, kwetsbaar, sterfelijk, broos en alleen. En omdat we in hetzelfde schuitje zitten, kunnen we elkaar hier net in steunen. Op retraites vind ik het altijd een aha-erlebnis als tijdens een dharma sharing blijkt dat ik niet de enige ben die struggelt, maar dat anderen gelijkaardige issues hebben. Creëert een enorm gevoel van verbondenheid. Soms is het fijn te weten dat anderen ook lijden 🙂

Misschien is datgene wat ons vaak tegenhoudt om ons lijden onder ogen te zien, om dukkha te erkennen, dat het te zwaar lijkt om dragen. Als we ons hart openen voor verdriet, woede, eenzaamheid of andere pijnlijke dingen, dan gaan we er vast aan ten onder, zo lijkt het. En voor een deel klopt dat ook. We kunnen het niet alleen. Maar gelukkig hoeft dat ook niet. We hoeven het niet in ons eentje te doen. We kunnen terecht bij elkaar. That’s what friends are for.

Thich Nhat Hanh geeft ons vier prachtige mantra’s om er op een liefdevolle manier voor elkaar te zijn. Hij leert ons om niet met ons verdriet alleen te blijven zitten, maar om hulp te vragen. Tegen iemand zeggen: ‘Ik heb je nodig’ is misschien niet gemakkelijk, maar als je het een kans geeft, kan het enorm bevrijdend zijn. Als we onze trots en weerstand aan de kant durven zetten, kan er ruimte komen voor openheid en verbondenheid. Good luck! 😉