No need to fix ~ De kunst van mindful luisteren

Woorden overbodig
Je werkelijk gehoord en begrepen voelen: wie verlangt daar niet naar? Iemand die jou helemaal ziet, die ruimte maakt voor je verhaal of je verdriet. Iemand die er echt voor je is. Het is voor velen, inclusief mezelf, een diepe hunkering. Toch is het niet zo vanzelfsprekend dat er mensen rondom ons zijn die dat kunnen. Vaak voelen we ons na een gesprek nog onvervuld en eenzaam. Hoe komt dat? Wat staat verbinding in de weg? Hoe kunnen we er meer voor elkaar leren zijn?

Als ik denk aan de momenten waarop ik me werkelijk gehoord voel, stel ik vast dat mijn gesprekspartner helemaal niets bijzonders doet. Meestal hoeft er zelfs niets teruggezegd te worden: een meelevende blik of een arm rond mijn schouder is al genoeg. Ik voel me gehoord, begrepen en gesteund als iemand er met zijn volledige aandacht bij is en ruimte maakt voor wat er in mij leeft. Een stille aanwezigheid is meer dan voldoende: in die stilte ervaar ik betrokkenheid, begrip en nabijheid. En daar heb ik veel meer aan dan aan meningen of advies.

Wat in de weg staat
Ik zou nu graag beweren dat het mij altijd lukt om dit soort aandacht aan anderen te schenken. Helaas moet ik toegeven dat ik ook vaak in reacties schiet en er niet helemaal kan zijn voor de ander. Waarom is het toch zo moeilijk om mindful te luisteren? Wat staat er in de weg om een stille, helende aanwezigheid te kunnen zijn? Ik denk dat er een heleboel antwoorden mogelijk zijn op deze vraag, maar hier zijn een aantal zaken die ik vaak tegenkom:

• Nood hebben aan aandacht:
  Als je zelf aandacht of bevestiging wil, dan is het moeilijker om vanuit de stilte te luisteren. Dan zal je eerder geneigd zijn om zelf iets te willen vertellen, of je mening te laten horen. Daarom is goed luisteren naar jezelf ook erg belangrijk: heb ik wel genoeg ruimte voor iemand anders op dit moment, of heeft iets in mij eerst aandacht nodig?
• Worstelen met onmacht:
  Vaak voelen we ons machteloos als we iemand zien lijden. Dit gevoel van onmacht is zo onaangenaam dat we in een kramp schieten van advies geven, relativeren of oplossingen bedenken.
• Willen helpen:
  Ik noem dit het Moeder Theresa-complex: we willen goed doen en de ander helpen. Hier komt vaak nog bij dat als we niet goed kunnen omgaan met bepaalde gevoelens in onszelf, zoals angst of verdriet, we ze vaak ook moeilijk kunnen verdragen bij een ander. We willen dan dat de ander (liefst zo snel mogelijk) verlost wordt van deze gevoelens en gaan oplossingen zoeken, advies geven of opdringerig troosten. 

No fixing
De Amerikaanse meditatieleraar Jonathan Foust noemt mindful luisteren ook wel ‘non-fixing listening’. Luisteren zonder de ander te moeten fixen. Zonder iets te moeten oplossen of herstellen. Zonder dat er iets hoeft te veranderen. Alleen maar luisteren, verder niets. Bij de ander aanwezig zijn en ruimte maken. Dit gaat wel niet zomaar. Om dit te kunnen doen, hebben we een diep vertrouwen nodig, in onszelf en de ander:

• Vertrouwen dat je aanwezigheid voldoende is. Dat er niets méér nodig is. Geen oplossingen of advies.
• Vertrouwen dat de ander zelf over voldoende innerlijke wijsheid beschikt.
• Vertrouwen dat wat er nu gebeurt draaglijk is, ook al lijkt het heftig. Weten dat het overgaat. Dat het nu vooral doorvoeld wil worden en ruimte wil krijgen.

Je ziet het: mindful luisteren is een hele kunst, een levenslange praktijk. Maar het is mogelijk en het valt gelukkig te leren. Een prachtig voorbeeld van de kracht van stil luisteren zonder te fixen is het verhaal van het jongetje en zijn oude buurman:

Er was eens een oude man die net zijn vrouw verloren had. Tegenover hem woonde een jonge vrouw met haar zoontje. Elke avond zat de man alleen thuis, in gedachten verzonken, duidelijk zwaar aangedaan door het verlies. De vrouw en het jongetje zagen dit en waren bezorgd, maar wisten niet goed wat te doen. Op een dag besloot het jongetje naar hem toe te gaan. Hij stak de straat over en kroop bij de oude man op schoot. Na een tijdje begon de man zachtjes te huilen. Toen hij klaar was, gaf hij de jongen een knuffel en stond weer op. Zijn moeder had alles zien gebeuren. Toen het jongetje thuiskwam, vroeg ze enigszins verbaasd: “Wat heb je gedaan? Wat heb je tegen hem gezegd?” De jongen antwoordde: “Helemaal niets, mama. Ik heb hem alleen maar helpen huilen.”

Ik wens ons allemaal toe dat minstens één iemand in onze omgeving mindful kan luisteren als we het nodig hebben. Dat we ons gehoord en gesteund mogen voelen op momenten dat het even moeilijk is.