Afscheid ~ De pijn van het scheiden en de viering van verbondenheid

“My life is an endless succession of people saying goodbye,” zong Morrissey ooit. Very true: afscheid nemen hoort bij het leven. Onvermijdelijk. Met een beetje geluk blijft een handjevol mensen decennialang aan je zijde staan, maar het merendeel van de mensen die je omringen, verandert voortdurend. Soms snijdt de pijn van het gemis vlijmscherp door je ziel, soms krijgt de liefde die overblijft de bovenhand in je hart. Maar altijd is het een nieuwe start, het begin van je leven zonder die dierbare persoon. Hoe ploeteren we ons hier doorheen? Hoe kan je goed zorgen voor wat er leeft in je hart, zonder te verdrinken in het gemis?

De afgelopen weken stonden voor mij in het teken van afscheid nemen. Als ervaringsdeskundige op dit gebied had ik verwacht dat dit redelijk vlotjes zou gaan. Rouwen en loslaten ben ik ondertussen al wel gewoon. Groot was mijn verbazing toen bleek dat het toch heel wat teweegbracht. De eerste dagen wervelde een waterval van emoties voorbij: verdriet, wanhoop, leegte, verslagenheid. Naast de pijn van het gemis staken ook gevoelens van onrechtvaardigheid, onbegrip en woede de kop op. Kortom: een zeer bewogen bedoening. Daar stond ik dan met al mijn ‘ervaringsdeskundigheid’. Verloren in het oog van de storm…

Na enkele dagen vond ik het welletjes. Genoeg getreurd! Ik ging op zoek naar afleiding om niet meer te moeten stilstaan, om even niet te hoeven voelen. Entertainment, gezelschap en muziek boden een welkome verdoving. Het hielp allemaal eventjes, totdat de realiteit terug kwam aankloppen. Tot het gemis weer voelbaar werd en het snijdende verdriet terugkwam. Afleiding is slechts een tijdelijke remedie voor zielenpijn. Maar als de emoties te heftig zijn om toe te laten en de afleidingsmanoeuvres niet werken, wat dan?

Gelukkig bladerde ik toen toevallig door een boek dat hier al maanden lag te wachten om uitgelezen te worden. Ik botste plots op een hoofdstuk over loslaten. Wat een timing! 🙂 John O’Donohue, Ierse auteur en filosoof, schrijft in ‘Eternal Echoes’ op zijn eigen poëtische wijze over afscheid en gemis. Zijn woorden gaven me niet alleen troost en steun, maar ook een andere kijk op afscheid nemen. Iets wat ik diep vanbinnen al lang wist, werd op het juiste moment bevestigd:

Everyone who leaves your life opens a subtle trail of loss that still connects you with them. (…)
Losing a friend is the most frequent experience of absence.
When you open yourself to friendship,
you create a unique and warm space between you.
The tone and shape of this space is something you share with no-one else.
Your friend struck a note in the chamber of your heart that no-one else could reach.

Deze zinnen raakten me diep. Ik besefte dat, hoe rauw het verdriet soms ook is, hieronder de vriendschap, liefde en verbondenheid liggen die aanwezig waren. Alsof in het afscheid plots ook de liefde en appreciatie tastbaar worden. Toen mijn grootmoeder vorig jaar stierf – mia cara nonna – werd ik getroffen door de diepe liefde en dankbaarheid die ik voor haar voelde. Prachtig was dat. Het pijnlijke gemis was recht evenredig aan mijn liefde voor haar. De aanwezigheid van die warmte en oprechte liefde maakte het afscheid een pak draaglijker.

Hetzelfde geldt voor het afscheid dat ik vandaag moet nemen. Mijn tranen van verdriet zijn een teken van de liefde en vriendschap die ik voel voor de mensen die ik mis. Als ik focus op de mooie momenten en dankbaar ben voor onze tijd samen, vervult mijn hart zich met een warme gloed. Het gemis en de pijn zijn er nog, maar er is tegelijkertijd ook een viering van onze verbondenheid. En dat maakt het afscheid minder zwaar. Of toch een beetje. Ik weet dat het nog wat tijd nodig zal hebben om te slijten, maar ik wil niet vergeten om ondanks het verdriet ook de wederzijdse vriendschap en waardering te blijven eren.

In zekere zin is het fantastisch om te kunnen rouwen. Beetje raar om het zo te stellen, maar er zit iets in. Het betekent dat je hebt liefgehad. Dat iemand veel voor je heeft betekend. Dat je je hart hebt geopend en je iemand hebt binnengelaten. Dat iemand je ziel heeft kunnen beroeren en je hierdoor nooit meer dezelfde persoon zal zijn. Het is prachtig om te kunnen rouwen, omdat het prachtig is om lief te hebben. De vreugde van verbondenheid zegeviert. De pijn van het afscheid, tja, die moeten we erbij nemen. Helaas…

Iets anders schoot me onlangs ook te binnen. Misschien vraagt deze turbulente periode van loslaten ook van mij dat ik me niet langer verzet tegen de stroom van het leven. Door vast te willen houden aan wat voorbij is, door alles terug te willen zoals vroeger, word ik geconfronteerd met mijn eigen onvermogen om het leven naar mijn hand te zetten. Dingen gaan niet altijd zoals ik het wil. Mensen komen, mensen gaan, vrienden verhuizen, leuke collega’s vertrekken, familieleden overlijden. Telkens word ik met mijn neus op het harde feit gedrukt dat het leven zich niet laat controleren. Het plooit zich niet naar mijn wensen. En dat suckt geweldig! Het roept gevoelens van onmacht en verslagenheid op. Onrechtvaardigheid. En woede.

Dus, misschien wordt er nu van mij gevraagd om vertrouwen te hebben. Om te geloven dat alles zich ontvouwt zoals het zich moet ontvouwen. Om toe te laten dat de rivier van mijn leven rustig verder kabbelt, zonder dat ik de stroom onder controle moet krijgen. Zoiets? Ik weet het ook niet, maar zulke mijmeringen helpen wel om beter om te gaan met de woelige wateren waarin ik verzeild ben geraakt. Het is loslaten in het kwadraat: niet enkel personen loslaten die uit mijn leven verdwijnen, maar ook mijn greep op het leven zelf loslaten en leren ontspannen in het leven zoals het is. Omdat het nu eenmaal zo is. Goh, dat zal ook nog wel even tijd nodig hebben. Wish me luck! 😉

Ik sluit graag af met enkele fragmenten uit het gedicht ‘A Blessing for Absence’ en draag het op aan iedereen die iemand moet missen en misschien ook wat woorden van troost kan gebruiken:

May you know that absence
is full of tender presence
and that nothing is ever lost or forgotten.
May the absences in your life
be full of eternal echo.
May you be generous
in your embrace of loss.
May the sore of your grief
turn into a well
of seamless presence.
May you become
the gracious and passionate subject
of your own life.
May you be embraced by God
in whom dawn and twilight are one
and may your longing inhabit its deepest dreams
within the shelter of the Great Belonging.

(John O’Donohue, 1956 – 2008)