Het heeft een tijdje geduurd eer ik het begreep. Het belang van boosheid. Dat het geen zonde is om boos te zijn. Dat je dan niet verkeerd bezig bent. Dat het niet betekent dat je niet mindful genoeg bent. Misschien wel integendeel: hoe meer mindfulness, hoe meer ruimte om boosheid toe te laten. Hoe minder het onderdrukt wordt. Hoe meer het kan stromen. En daar gaat het toch om: oprecht erkennen wat er is en dat ruimte geven. Het niet overdrijven, het niet minimaliseren, maar het gewoon toelaten. Nu ja, ‘gewoon’. Ik moet eerlijk toegeven dat het me jaren heeft gekost om dit te leren, vooral dan met boosheid. En het is nog steeds met vallen en opstaan.
Boos, bozer, boost!
Ik herinner me dat een zenleraar me een zestal jaar geleden reeds probeerde duidelijk te maken dat boosheid niet negatief is. Dat het, zoals elke emotie, iets te zeggen heeft. Als we boosheid werkelijk durven doorvoelen, kunnen we inzicht krijgen in wat we nodig hebben. Het toont ons waar onze pijn zit, welke behoefte om aandacht vraagt. Dit is ook de basis van Geweldloze Communicatie, om via je gedachten en gevoelens uit te komen bij wat je werkelijk nodig hebt. Dan kan je een verzoek formuleren om je behoefte te vervullen. Klinkt heel eenvoudig, maar het vraagt toch wel wat inzicht en zelfkennis om dit werkelijk te kunnen. Om niet te vervallen in verwijten en verwensingen. En om te leren zien wat er allemaal in de weg staat om open en eerlijk te communiceren.
Maar goed, boosheid dus. De afgelopen maanden was boosheid alomtegenwoordig in mijn innerlijke wereld. Best gek, omdat de meeste mensen mij zien als een lief, zachtaardig iemand. Zelf koesterde ik ook het beeld van een vriendelijk meisje, inschikkelijk zelfs, dat zelden of nooit boos werd. Het was dan ook raar om ineens zoveel boosheid te voelen opborrelen. Alsof iets in mij aan het compenseren was voor de afgelopen jaren. Alsof, toen het deksel eenmaal werd opgetild, er een heleboel oude boosheid meekwam. Hoe het ook zij, het was een hele opluchting. Boosheid geeft ook energie en kracht. Zorgt ervoor dat ik mijn grenzen beter kan bewaken, mijn mening durf zeggen, het oneens kan zijn, op tafel durf slaan. Figuurlijk dan, want het is niet zo dat ik ooit gevochten of geschreeuwd hebt. Razende woede zit er precies toch niet direct in.
Aardig of authentiek?
In sommige oosterse tradities bestaan er goden of archetypes die deze boosheid belichamen. Heerlijk vind ik dat. De godin Kali In het hindoeïsme, bijvoorbeeld, is een woeste godin die met haar krachtige energie het kwaad in de wereld bestrijdt. Althans, dat is wat ik ervan begrepen heb. In het boeddhisme is er de bodhisattva Manjusri, die met een zwaard als attribuut snijdt doorheen alle illusies. Hij symboliseert voor mij de energie van een boosheid die helder inzicht brengt. Een soort van ‘cut the crap’. Een mededogen dat vlijmscherp snijdt en daardoor heelt. Soms is dat nodig, iemand die onomwonden zegt waar het op staat. Ik geniet er ook enorm van als ik mensen dat zie doen, ook al kan het soms confronterend zijn. Goh, hoe graag ik dat zelf zou leren…
In de christelijke traditie hebben we hier bij mijn weten geen equivalent voor. Maar misschien ken ik de traditie hiervoor niet goed genoeg, dat kan best. Alleszins weet ik dat meisjes in het Westen vooral worden opgevoed met het idee dat ze lief en braaf moeten zijn. Meegaand. Niet te veel opvallen, niet moeilijk doen. In de pas lopen. Je best doen. Glimlachen. Een openbaring voor mij was dan ook het boek ‘Stop met aardig zijn’ van Thomas D’Ansembourg. Hij pleit ervoor om in de eerste plaats authentiek te zijn, en dus enkel aardig te zijn als je het ook werkelijk zo voelt. Het masker afwerpen. Jezelf zijn, met alle gevoelens en gemoedstoestanden die erbij horen: blij, verdrietig, uitzinnig, gelaten, boos, gedreven, speels. Natuurlijk geldt dit niet enkel voor meisjes of vrouwen, maar voor iedereen die vaak de neiging heeft om te pleasen en zich aan te passen aan wat de ander (vermoedelijk) verwacht.
Via boosheid naar verbinding
Wat heeft al die boosheid me nu geleerd? Enerzijds heeft het onbewuste patronen aan het licht gebracht. Ik heb beseft hoe vaak ik voorbij ga aan mijn eigen behoeften en de noden van anderen belangrijker acht. Ook weet ik nu beter wat ik nodig heb en durf ik er af en toe al eens om vragen. Blijkbaar zijn de behoeften aan ruimte, waardering en erkenning in mij sterk aanwezig. Omdat die lange tijd verwaarloosd werden, zit er onder deze onvervulde behoeften bijzonder veel pijn. Dat vraagt om aandacht, tijd, liefde en veel geduld.
Anderzijds heeft de boosheid ook tot enkele strubbelingen geleid. Omdat ik nog niet zo goed weet hoe boosheid te uiten en mijn behoeften op een duidelijke manier te formuleren, zijn er in mijn hechte vriendschappen wel wat conflicten geweest. Gelukkig ben ik omringd door ontzettend lieve mensen die me steunen in deze reis naar meer openheid en authenticiteit. Het is niet gemakkelijk, maar een weg die de moeite waard is om te gaan.
Mijn hoop is dat deze ontwikkeling om boosheid steeds meer te durven toelaten en uiten, zal leiden tot meer open, oprechte en bevredigende relaties. Waar ik vroeger erg bang was voor conflicten en ze resoluut uit de weg ging, leer ik nu hoe ze inzicht kunnen brengen, wederzijds begrip en een diepere verbinding. En dat komt relaties enkel ten goede. Leve de boosheid, dus! Of beter: leve de veiligheid om te durven experimenteren met boosheid en vriendschappen die tegen een stootje kunnen! Ik wens het ons allemaal van harte toe.
3 Comments
Hallo Leni,
Ik Las je blog op de site van leven in aandacht. Ik wil je graag zeggen dat er nooit een rechtvaardiging bestaat om boos te worden. Als je boosheid voelt dat is dat een signaal dat er iets niet gaat zoals jij wil. Probeer kalm te kijken naar wat dat is. Kun je het accepteren of probeer je er iets aan te veranderen. Allebei mogelijk en misschien nog meer wat ik niet weet, maar nooit met boosheid alsjeblieft ?
[…] This article was originally published in Dutch on Leni’s blog Living Loving Learning. […]
Ha Leni, ik heb een reactie op wkup.nl geschreven, laat hem hier ook even achter.
Gratis extra reactie op Herman: Boosheid bestaat in ieder mens, het gevaarlijke van zeggen dat er nooit een rechtvaardiging bestaat om boos te worden is dat je dan juist de situatie die je aan de kaak stelt creëert: Zeggen dat er iets niet gaat zoals jij wil, of dat iets niet mag: in dit geval de boosheid in jezelf. Ik voel dat boos zijn heel natuurlijk is en op gezonde manieren geuit kan worden zonder schade te berokkenen aan anderen. Als er toch boosheid bestaat in mijzelf en dat er niet mag zijn… Dat onderdrukt direct mijn levenskracht, intensiteit van mijn gelukservaring en mijn mate van verbondenheid met de ander. Natuurlijk ligt er een bepaaldd behoefte onder de boosheid, waar zeker naar gekeken moet worden, daarbij zal het juist helpen als je het uit op een goede manier. Hiermee ga je namelijk de connectie met jezelf aan, via waar de connectie met de ander gemaakt kan worden. Ik denk dat veel boosheid in de wereld bestaat omdat we nooit geleerd hebben dat het oké is om boos te zijn en dat in een liefdevolle omgeving hebben leren uiten. Liefde krijgen (van anderen en onszelf) is vaak voorwaardelijk aan lief gedrag, hierdoor onderdrukken we gevoelens van boosheid, waarmee het echter niet weg gaat en vaak later een ongecontroleerde uiting krijgt. Juist door te ervaren dat ik oké ben en er helemaal mag zijn als ik boos ben kom ik sneller bij de onderliggende pijn en behoefte.
Dear Leni,
Thank you for sharing this in such clear and powerful words, for me it feels like we do not talk enough about the power of anger within our tradition and the loss of life energy and joy when continually suppressing it, or to put it in words expressing my need: I’d like to talk more about it and to hear others share about their anger.
For me it helped when learning to openly express anger, to also express that my love for that person does not change because of it, sometimes literally while yelling. It really helped me when a person I was angry at welcomed my emotions, that way I learned to stay in touch while being angry and got to see that anger and love really can co-exist. So I always try to encourage my friends and family to express their anger whenever they feel it and I feel genuinely thankful when they do, though it can still kinda get me off guard and be hurtful; which is fine, hurt teaches us in its own way about love and happiness.
So again, thank you Leni, for addressing this subject.